ابو حيان اندلسى(اثير الدين محمد بن يوسف بن على بن حيّان نفزى غرناطى اندلسى)صاحب تفسير البحر المح
پنجشنبه 04 تیر 1394
- نویسنده : نسیم سحر
- بازدید : 1270 مشاهده
- دسته بندی : قرآن , مفسران و قاریان ,
ابو حيان اندلسى(اثير الدين محمد بن يوسف بن على بن حيّان نفزى غرناطى اندلسى)صاحب تفسير البحر المحيط
محل تولد: مطخشارش از توابع غرناطه
تاريخ تولد: 654 ق
تاریخ وفات: 745 ق
استادان:
خود وى استادانش را 450 تن شمرده و در جايى ديگر شمار آنان را با کسانى که به او اجازه نقل حديث داده اند، 1500 تن نوشته است. وى نخست در زادگاهش نزد ابو محمد عبد الحق بن على انصارى و در غرناطه نزد ابو جعفر ابن طباع و ابن بشير قراءات هفتگانه را آموخت. سپس به ملازمت ابن زبير در آمد و از او نحو آموخت. بار ديگر در مالقه از ابن زبير علم حديث، اصول فقه و نيز منطق آموخت. وى سپس به المريه، جزيرة الخضراء، جبل الفتح رفت و از استادان بنام آن ديار کسب علم کرد. از اندلس عازم مغرب شد و در سبته، بجايه، تونس از استادان فراوان بهره برد. در 679 ق براى گزاردن حج به حجاز رفت. ضمن اين سفر در مکه، منى و جده نيز به استماع حديث پرداخت. علت مهاجرت وى از مغرب به مشرق زمين عوامل گوناگونى داشته، اما مهمتر از همه را مى توان ادامه تحصيل و بهره مندى از مجالس درس دانشمندان مشرق زمين، برشمرد.
شاگردان:
شاگردانى از اطراف و اکناف در مجالس درسى او شرکت جستند که بسيارى از آنان بعدها خود در صف بزرگان و دانشمندان روزگار خويش درآمدند در ميان شاگردان معروف او از صفدى، ابن هشام، تقى الدين سبکى و فرزند وى تاج الدين سبکى، ابن عقيل، ابن رافع، ابن فضل الله، ابن مرزوق و... مى توان نام برد. شهيد ثانى بواسطه شاگردش جمال الدين بن عبد الصمد بن ابراهيم بن خليل بغدادى از وى روايت مىکند. چنانکه از آثار او بر مىآيد، وى با زبانهاى فارسى، ترکى و حبشى نيز آشنا بوده و چند اثر خود را به اين زبانها تأليف کرده است.
معرفي تفسير: تفسير« البحر المحيط» اثر ابو حيان اندلسى به زبان عربى، در بردارنده تمامى قرآن و محور اصلى آن ادبى، لغوى و بلاغى مى باشد. اين تفسير از جامع ترين تفاسير مشتمل بر نکات ادبى شگفت و بديع قرآن است و بحثهاى فراوانى درباره بدايع قرآن دارد. امتياز اين تفسير در اهميت دادن به ابعاد ادابى، لغوى، نحوى و بلاغى است و مجموعه ارزشمندى از اشعار ناب و شواهد ادبى و اعرابى و قرائات و لهجهها، را در خود جاى داده است که از دانش و آگاهى گسترده مفسر در اين زمينه حکايت مىکند. البته پرداختن عميق به مباحث نحوى( که ويژگى اصلى اين کتاب است) چنان پر رنگ بوده که برخى گفتهاند: بحر المحيط بيشتر از آنکه به تفسير همانند باشد، کتابى نحوى مىماند مؤلف به معانى لغوى واژگان، اسباب نزول، ناسخ و منسوخ، قرائتهاى وارده نيز عنايت دارد و در ذيل آيات احکام به مباحث فقهى هم پرداخته است.
روش تفسير :
خود در مقدمه تفسير روش آن را اينگونه توضيح مى دهد:« روش من در اين تفسير، نخست پرداختن به معانى مفردات الفاظ، چه از لحاظ لغت و چه از لحاظ اعراب و بلاغت است، يعنى هر حالتى که لفظ قبل از ترکيب دارد. اگر کلمه اى داراى دو يا چند معنا بود، در موضع اول، آنها را بيان کرده، موارد بعد را به آن ارجاع مىدهم. سپس به تفسير آيات پرداخته، در صورت وجود شأن نزول، آن را مطرح مىنمايم. در پى آن به نسخ احتمالى و مناسبت و ارتباط با آيات پيشين و پسين اشاره مىکنم. قراءات شاذ مستعمل و مشهور را ذکر و توجيه ادبى آن را متعرض مى شوم. سپس اقوال مفسرين( از قديم و جديد) را که در فهم معانى ظاهرى و پنهان آيه، مؤثر است نقل نموده و در جهت آشکار ساختن کامل مفهوم آن از هيچ تلاشى فروگذار ننمودم. مشکلات اعراب و دقايق ادبى، از بديع و بيان را توضيح... و دلائل آن را به کتب مفصل ارجاع داده ام. از تکرار مباحث پرهيز نموده، موارد آن را به مباحث قبل ارجاع مى دهم. سپس اقوال فقهاى مذاهب اربعه و ديگران را در احکام شرعيه تا آنجا که با الفاظ قرآنى مرتبط است، مطرح کرده، دلائل آن را جز در مواردى که حکم غريب يا خلاف مشهورى باشد، به کتب فقهى ارجاع دادهام. در خاتمه در برخى آيات، خلاصهاى از بحثهاى بديع و بيان را که از ديگران نقل نموده، با ديدگاه خود مطرح مى نمايم و بنابر همين ديدگاه آيه را شرح مىدهم. پس از آن اشارهاى به برخى کلمات صوفيه، که مناسب مدلول لفظى آيات بوده، نمودهام و از تأويلات ملحدين و ديگران که خلاف ظاهر قرآن باشد، پرهيز کردهام.»
تفسير کشاف و المحرر الوجيز فى تفسير الکتاب العزيز ابن عطيه از منابع اصلى و مهم مفسر بوده و به ويژه در مسائل نحوى و وجوه اعراب از آنها نقل کرده و احيانا به ردّ نظريات آنها پرداخته است. و گاهى آراى اعتقادى اعتزالى زمخشرى را به ريشخند گرفته و مردود دانسته است، امّا هرگز مهارت و استادى وى را در شناخت بلاغت قرآنى انکار نمى کند. يکى ديگر از منابع بسيار مهم بحر المحيط، تفسير التحرير و التحبير ابن نقيب بوده است. وى لابلاى تفسير خود به 39 کتاب که مراجعه نموده، تصريح دارد و به 7 کتاب از تأليفات خود احاله داده است.
آثار مفسر:
در روزگار ابو حيان شرح نويسى، اختصار و به نظم در آوردن آثار ديگران شيوه رايج نحويان بود. وى نيز از اين قاعده مستثنى نيست و بيشتر آثارش از اين قبيل است. آثار وى را بيش از 60 اثر شامل، 12 اثر چاپى، 13 اثر خطى 42 اثر مفقود، بر شمرده اند.
برخى آثار چاپى وى، از اين قرارند:
1- البحر المحيط( تفسير مورد بحث)
2- النهر الماء( مختصرى از تفسير بحر المحيط)
3- تحفة( اتحاف) الاريب بما فى القرآن من الغريب( توضيح مختصرى درباره آن خواهد آمد)
4- تذکرة النحاة
5- الادراک للسان الاتراک( از کهنترين دستور زبان ترکى است)
6- تقريب المقرب
7- ديوان
8- النکت الحسان فى شرح غاية الاحسان
9- هداية النحو و...
و نيز از آثار خطى مىتوان موارد ذيل را نام برد:
1- اعراب القرآن
2- لغات القرآن،
3- التدريب فى تمثيل التقريب
4- عقد اللآلى فى القراءات السبع العوالى
5- نکت الامالى على عقد اللآلى( در شرح عقد اللآلى مصنف)
نسیم سحر دات آی آر
تعجیل در ظهور آقا امام زمان عج صلوات
